Μετά τους παγκόσμιους πολέμους, αίτημα και συνειδητή επιλογή αποτέλεσε μία «Διεθνής Κοινωνία», η υπερεθνική συνένωση των χωρών σε ευρύτερες κοινότητες, η προστασία κοινών συμφερόντων. Τα κόστη των συγκρούσεων πλέον είχαν αποδειχθεί δυσβάσταχτα, ενώ η δίκαιη συνεργασία διαμόρφωνε ευρύτερους στόχους ανάπτυξης.
Ας διαβάσουμε τις αρχές των «Διεθνών οργανισμών» όπως μπορούν να συμπυκνωθούν σε μια παράγραφο:
«Αρχές των Διεθνών Οργανισμών είναι οι κανόνες δικαίου και η υποχρέωση συνεργασίας των κρατών - μελών. Επιδιώκεται ο συμβιβασμός των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, η προστασία της κοινωνικής ζωής των κρατών και των ανθρώπινων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Προστατεύονται τα εδαφικά κυριαρχικά δικαιώματα και η πολιτική ανεξαρτησία των κρατών, οι επιλογές του πολιτικού, οικονομικού, πολιτιστικού ή κοινωνικού τους συστήματος από ξένες επιβουλές, το απαραβίαστο των συνόρων και η αυτοδιάθεση των λαών. Απαγορεύεται η χρήση πολιτικής, οικονομικής ή ένοπλης βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας και της πολιτικής ανεξαρτησίας των κρατών, καθώς και η επέμβαση στις εσωτερικές τους υποθέσεις. Αντιμετωπίζονται οι παραβιάσεις αυτών των αρχών και ως μόνη ανεκτή και δικαιολογημένη μορφή βίας αναγνωρίζεται η άμυνα».
Στη σημερινή προσφυγική και μεταναστευτική κρίση όπου εμπλέκονται υποτίθεται αποσοβητικά διεθνείς οργανισμοί πόσο βλέπουμε να τηρούνται οι παραπάνω αρχές;
Κανόνες Δικαίου
Δίκαιο σημαίνει σύστημα νόμων που γίνεται σεβαστό από όλα τα μέλη και διασφαλίζει τις ορθές αξιώσεις αλλά και υποχρεώσεις.
Δικαιοσύνη σημαίνει ισότητα, ή καλύτερα, αναλογικότητα στα βάρη, σημαίνει ομοιότητα στους κανόνες που ισχύουν για όλα τα μέλη
Οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου έχουν διατυπωθεί για να δεσμεύουν τα κράτη, και κατ’επέκταση τους εκπροσώπους τους -κι όχι για να περιορίσουν την ανεξαρτησία τους, καθότι πηγάζουν από τη δική τους ελεύθερη βούληση (των κρατών), όπως διατυπώνεται σε συνθήκες ή συνήθειες γενικής αποδοχής, που θεωρούνται όμως ότι εκφράζουν "αρχές δικαίου" και δημιουργούνται είτε για να ρυθμίσουν τις σχέσεις μεταξύ των κοινοτήτων που συνυπάρχουν είτε για να επιδιώξουν κοινούς σκοπούς.
Κατά συνέπεια το Διεθνές Δίκαιο ορίζει τον κατ’ αναλογία καταμερισμό και αποδοχή προσφύγων και μεταναστών στις διάφορες χώρες. Και σε αριθμό, και σε σύνθεση. Κι όχι κατά παραγγελία με κριτήρια (μόνο από την τάδε χώρα, μόνο οικογένειες, μόνο πρόσφυγες από εμπόλεμες περιοχές κλπ) που αποκρύβει την επιλεκτικότητα με σκοπό τον πιο περιορισμένο σε αριθμό, τον πιο άμεσα κερδοφόρο πληθυσμό, την πιο επικερδή ανταπόκριση.
Ο ρόλος των διεθνών οργανισμών κρίθηκε αναγκαίος λόγω του φόρτου των διεθνών σχέσεων και ανταλλαγών, του φόρτου των παγκόσμιων γεγονότων, ώστε να επιτυγχάνονται συλλογικές ρυθμίσεις και συντονισμός. Βασικό σημείο είναι η αρχή του Διεθνούς Δικαίου που ορίζει την περίθαλψη και φροντίδα των ανθρώπων σε δεινή κατάσταση, που διώκονται και βασανίζονται λόγω διακρίσεων εθνότητας, φύλου, φυλής, θρησκείας, γλώσσας, φρονημάτων, σεξουαλικού προσανατολισμού, είτε εξαιτίας εθνικών, φυσικών ή άλλων καταστροφών.
Πόσο μάλλον όταν διεθνείς δυνάμεις και συμμαχίες έχουν συμβάλλει στη δημιουργία της καταστροφής και τους λείπει η αθωότητα σε σχέση με τα τραγικά τεκταινόμενα. Και κατά καμία έννοια το διεθνές δίκαιο δεν συνάδει με τον εκβιασμό και στραγγαλισμό ανθρώπων και χωρών κατόπιν της μη εφαρμογής των αποφάσεων, της αδιαφορίας, της ιδιοτέλειας ορισμένων χωρών ή με τον κίνδυνο ακόμα μίας μηδενιστικής και αδιέξοδης πολιτικής.
Και μιλάμε για γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στο έδαφος μιας προσφυγοπούλας της μυθολογίας, της Ευρώπης, αρπαγμένης με τη βία από την πατρίδα της τη Φοινίκη στη Μέση Ανατολή, σε μία ήπειρο που ανέδειξε τον προηγμένο πολιτισμό της από την πανσπερμία και την πολυχρωμία των διαφορετικών λαών της που συγχρωτίστηκαν, και αυτή η γονιμοποιός δύναμη τον έκανε δυναμικό και παγκόσμιο.
Υποχρέωση συνεργασίας
Οι διεθνείς και ευρωπαϊκοί οργανισμοί δημιουργήθηκαν για τα κοινά συμφέροντα των χωρών που συνασπίζονται, την αλληλεγγύη, την συναίνεση και την από κοινού αντιμετώπιση, τη συμφιλίωση σε περίπτωση αντιδικιών. Στο οξύτατο λοιπόν αίτημα των καιρών για διαχείριση του προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος θα αναμενόταν, εκτός από το μοίρασμα των βαρών, η συναντίληψη για τον αποτελεσματικό χειρισμό του και ο συμβιβασμός των διαφωνιών. Με μία αφήγηση όσο το δυνατόν πιο δημιουργική και σύγχρονη, ένα πλάνο αποτελεσματικό, με τυχόν προσαρμογές στην πορεία εφαρμογής του. Το πλάνο αυτό θα πρέπει να περιέχει συντονισμό δράσεων των χωρών σε αλληλουχία, από την έναρξη του προβλήματος ως την απόληξή του, με συγκεκριμένους στόχους, συνέχεια και συνέπεια, με νομοθεσία και πολιτική ανθρωπιστική, με ανταλλαγή στοιχείων, εμπειρίας και μακροπρόθεσμη στρατηγική συνεργασίας.
Η προταθείσα και συμφωνηθείσα αρχικά λύση ήταν η μετεγκατάσταση, και ήταν φανερά η κατάλληλη απάντηση στο εύρος των επιταγών της εποχής που αφορούν στην υποστήριξη πληθυσμών που παλεύουν για την είσοδο στην Ευρώπη και την επιβίωσή τους, αλλά – μην ξεχνάμε - και την εξυπηρέτηση της ανάγκης των Ευρωπαϊκών λαών να ανανεωθούν δημογραφικά και να διασώσουν την παραγωγικότητα και τα ασφαλιστικά ταμεία τους. Το σχέδιο της μετεγκατάστασης θα έκανε πράξη την αρχή της κοινής ευθύνης, ειδικά στις περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης όπως αυτή. Θα προϋπέθετε μια οργάνωση σε αναμονή της κατάλληλης στιγμής και ένα πλαίσιο συστηματικής και νομικής λειτουργίας για τη διαχείρισή του.
Αυτό το σχέδιο είναι εμφανές ότι αγνοήθηκε στην πραγματικότητα, σαν να μην υπήρξε ποτέ. Βεβιασμένα γίνονται και σήμερα, πάνω στη μεγάλη όξυνση, συσκέψεις για πυροσβεστικές λύσεις, χωρίς συνολικές προτάσεις και δεσμεύσεις. Πολλές χώρες φέρονται αυτόβουλα και συχνά εγωιστικά, σε πολλές περιπτώσεις πλαισιωμένες από συμμάχους τους, με αδιαφορία ή επιθετικότητα απέναντι στα άλλα κράτη μέλη και τις ανάγκες τους, ή με αντιφατικές και υποκριτικές ενέργειες. Πρόκειται για ενέργειες που εμφανώς αντίκεινται στο διεθνές δίκαιο αλλά εκφράζονται με θρασύτητα και επιβάλλονται χωρίς συνέπειες.
Σύμφωνα με το σκοπό δημιουργίας τους, οι διεθνείς οργανισμοί οφείλουν άμεσα να καταστρώσουν κεντρικό σχέδιο για τη συνεργασία στη διαχείριση του τεράστιου ανθρωπιστικού και κοινωνικού προβλήματος αλλά και πρόκλησης μέσα στην Ιστορία. Αντίθετα όμως διαπιστώνουμε με απογοήτευση ότι οι διεθνείς αλλά και κρατικές αρχές επί το πλείστον κάνουν πολιτική ωφελιμιστική και κοντόφθαλμη, προσπαθώντας να αποκομίσουν ό,τι θεωρούν άμεσο όφελος, αδιαφορώντας για την διογκούμενη πραγματικότητα και για την επόμενη μέρα. Η οποία επόμενη μέρα δεν θα είναι μακριά και θα είναι και δική τους.
Προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών
Συμβιβασμός ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων
Γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα ατόμων, πληθυσμών αλλά και κρατών μελών;
Ακόμη και αυτό το θεμελιακό δικαίωμα της ζωής είναι αμφίβολο για τους πρόσφυγες και τις οικογένειές τους. Πάμπολλα είναι τα θύματα στη θάλασσα αλλά και από το κρύο και όλες τις κακουχίες. Το δικαίωμα στέγασης, ασφάλειας, περίθαλψης, ελεύθερης μετακίνησης, έκφρασης, αξιοπρέπειας κ.ο.κ. όλα είναι στην επισφάλεια..
Οι χώρες ειδικά πρώτης υποδοχής τι αντιμετωπίζουν;
Τεράστιους πληθυσμούς σε απόλυτη χρεία, όλων των ειδών. Τα μέσα συντήρησης και φιλοξενίας τους δύσκολα επαρκούν, ενώ είναι απαραίτητη η συνεχής διεθνής βοήθεια. Η διεθνής αυτή βοήθεια όμως αντί να είναι αυτονόητη και προϋπολογισμένη ήδη προληπτικά, μπαίνει στο παζάρι των διεθνών διαπραγματεύσεων και λειτουργεί ως μοχλός πίεσης και πολιτικής. Δίνεται ή δεν δίνεται, καθυστερεί ή αγνοείται, προϋποθέτει ανταλλάγματα ή μελλοντικές δεσμεύσεις κλπ, εργαλειοποιείται για αλλότριους σκοπούς.
Την ίδια στιγμή, στις ακραίες στιγμές που ζούμε, οι πραγματικές ανάγκες είναι αυξανόμενες και ανανεωμένες, χωρίς να διαφαίνεται αναστροφή τους παρά μόνο επίταση των προσφυγικών ροών στο ερχόμενο χρονικό διάστημα, έως και χρόνια, όσο οι αιτίες τους διαρκούν. Είναι προφανές το εξοργιστικό αδιέξοδο για τους λαούς και για τις πιεζόμενες χώρες εξαιτίας της κοντόφθαλμης στάσης των μικρών και μεγάλων συμφερόντων. Η Ευρώπη εξαιτίας αυτού του φτωχού σε ποιότητα και στρατηγική παρόντος υποθηκεύει και το μέλλον του δικού της σχηματισμού και των κοινωνιών της.
Η πρώτη ανάγκη μετά την επιβίωση είναι η νόμιμη αναγνώριση του προσώπου του κάθε μετανάστη ή πρόσφυγα, ο σαφής προσδιορισμός των όρων της νομιμότητας, ο καθορισμός των προϋποθέσεων, και σε μία κοινή – ευρωπαϊκή- βάση, ώστε αποτελεσματικά και μεθοδικά να βρίσκουν εφαρμογή τα ανθρωπιστικά πρότυπα και το διεθνές δίκαιο, να αναγνωριστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αυτό είναι απαραίτητο να εξυπηρετηθεί προκειμένου να υπάρξει ασφαλέστερη καταγραφή των εισερχόμενων ανθρώπων από τις κρατικές αρχές και ταυτόχρονα πάταξη της εκμετάλλευσης σε βάρος τους, από παράνομα κυκλώματα διακίνησης, κατόπιν από την ανασφάλιστη και αδήλωτη εργασία, από προαγωγούς, από όλα τα κυκλώματα της ανομίας.
Οι χώρες μέλη είναι αντίστοιχα θεμελιακό ότι θα έπρεπε να εισακούονται ισότιμα και να συναποφασίζουν με συντονισμό και ρύθμιση για κοινά προβλήματα και λύσεις. Πολλά κράτη όμως εν μέσω της προσφυγικής κρίσης δεν βοηθούν με αντικειμενικές και δίκαιες λύσεις αλλά επιδιώκουν την εξαγωγή και εσωτερικών προβλημάτων τους στα υπόλοιπα κράτη μέλη της κοινότητας για λόγους μικροπολιτικής και εντυπώσεων με στόχο τα στατιστικά ποσοστά. Και τα στατιστικά ποσοστά που ευνοούνται σε περιόδους κοινωνικής έντασης και δυσαρέσκειας, καλλιεργούμενου χάους και αναποτελεσματικότητας είναι αυτά της φοβίας, ειδικά της ξενοφοβίας, της καχυποψίας, του θυμού και της επιθετικότητας, με κατάληξη στο μισαλλοδοξία και το φασισμό. Κινδυνεύουμε να φτάσει η Ευρώπη στην τελική στατιστική και πραγματική επικράτηση της μαύρης ατζέντας, της ακροδεξιάς, πλήρως στο προσκήνιο.
Σήμερα οι υπηρεσίες ασύλου αδυνατούν να ελέγξουν το δυσθεώρητο ύψος των αιτήσεων για να χορηγήσουν στους αιτούντες την πολυπόθητη άδεια. Αυτοί είναι όμως οι άκρως απαραίτητοι θεσμοί και μηχανισμοί που πρέπει να ενισχυθούν. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες θα πρέπει με μακροπρόθεσμα προγράμματα ένταξης να μπορούν να βρουν φροντίδα για τα απαραίτητα της ζωής τους και να διατηρούν την ελπίδα για το μέλλον. Σε αυτό συντείνει η δυνατότητα παροχής παιδείας, περίθαλψης, ασφάλισης, ελευθερίας, νομιμότητας. Και παράλληλα η δυνατότητα επικοινωνίας με συγγενείς, η ελεύθερη διακίνηση και η αναζήτηση ευκαιριών ζωής και προόδου που ωφελεί κάθε κράτος συστηματικά να παρέχει, για να αναμένει την αυτονόητη ανταποδοτικότητα. Πρόκειται πραγματικά για ένα νέο ανθρώπινο κεφάλαιο για τα ευρωπαϊκά κράτη (χρησιμοποιώντας κυνικές λέξεις της αγοράς εδώ) που μπορεί να τύχει πολύ γόνιμης διαχείρισης αντί να αφεθεί να βασανίζεται, να αχρηστεύεται, μπροστά σε μία Ευρώπη μικρόψυχη και ανόητη, που δρα τελικά αυτοκαταστροφικά.
Προστασία της κοινωνικής ζωής των κρατών
Προστασία του πολιτικού, οικονομικού, πολιτιστικού και κοινωνικού συστήματος από ξένες επιβουλές
Απαραβίαστο των συνόρων
Αυτοδιάθεση των λαών
Οι αναταράξεις στη ζωή των πολιτών στις χώρες υποδοχής στο βαθμό που υφίστανται, ανόμοια στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, έχουν και θετικές αλλά και αρνητικές πλευρές. Έγκειται στην πολιτεία να αποσοβήσει τα προβλήματα με σωστή διαχείριση εντός της χώρας και ρυθμισμένη διακρατική συνεργασία. Η κάθε χώρα θα πρέπει να μπορεί να διεξάγει την κοινωνική της ζωή, αυτή που οι αρχές και η κοινωνικός συγχρωτισμός ορίζουν.
Οφείλουν να έχουν σχεδιαστεί τρόποι διατήρησης της ασφάλειας εντός των χωρών υποδοχής, και πρέπει να εξασφαλιστεί η απρόσκοπτη λειτουργία τους και η πειθώ τους. Πράγματι υπάρχουν αδυναμίες, και σε αυτές στηρίζεται η ακροδεξιά ατζέντα για να απορρίπτει το φιλελεύθερο κράτος, να κινδυνολογεί και να τρομοκρατεί. Και τα ανερμάτιστα κράτη της σύγχρονης δυτικής δημοκρατίας βλέπουμε πως υπαναχωρούν στην πρώτη δυσκολία υιοθετώντας αυταρχικές λύσεις. Λύσεις που δεν επιτίθενται μόνο στους πρόσφυγες και μετανάστες αλλά και στους ίδιους τους πολίτες των χωρών τους.
Η εξασφάλιση της νομιμότητας με μηχανισμούς ταυτοποίησης και αναγνώρισης, όχι ταλαιπωρητικούς και προσβλητικούς αλλά τους βασικούς αρχικά και στη συνέχεια ολοκληρωμένους δίνει και πρακτική διέξοδο στο επείγον της πρώτης φάσης αγωνιώδους μετακίνησης και καθησυχάζει ουσιαστικά τις κοινωνίες. Και κατά κύριο λόγο με βάση τα συμφωνηθέντα θα έπρεπε αυτό να γίνεται στην Τουρκία, η οποία να ενισχύεται και να υποστηρίζεται για αυτόν το ρόλο.
Μετά την πολυπόθητη είσοδο, ειδικά οι χώρες τελικού προορισμού αλλά και όλη η Ευρώπη θα κερδίσει πολλά από την ξεκάθαρη καταγραφή ανθρώπων που διαβιούν πλέον γόνιμα και δημιουργικά στην επικράτειά τους. Κι όσο πιο μόνιμα και ενσωματωμένα, τόσο πιο ωφέλιμα για όλους.
Είναι αναγκαίο να προσδιοριστεί η νομιμότητα, οι όροι, τα στάδια και οι προϋποθέσεις της, τα εργασιακά δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις (πχ εργασιακή ασφάλιση) για να υπάρχει τελικά αμφότερη ωφέλεια και κοινωνική γαλήνη. Ταυτόχρονα θα είναι αναποτελεσματικό και δυσλειτουργικό να αντιμετωπιστούν οι πολυπληθείς ροές μαζικά και γενικευτικά. Για να υπάρξει μακροπρόθεσμη ομαλότητα θα πρέπει να σχεδιαστεί ένα ευέλικτο σύστημα καταγραφής και διαχείρισης, που να εστιάζει στην ποικιλία των περιπτώσεων αλλά και στην εξατομικευμένη αντιμετώπιση, με συμφωνημένους και ξεκάθαρους όρους για τους χαρακτηρισμούς και την αναγνώριση των ανθρώπων.
Αλήθεια τι μερίδιο στην αυτοδιάθεση είχαν οι πρόσφυγες των εμπόλεμων ή των εξαθλιωμένων περιοχών; Πώς ρωτήθηκαν για το τι θα συμβεί στη χώρα και τις περιουσίες τους; Για το πώς θα κυβερνηθούν και σε ποιού τις αποφάσεις θα συνταχθούν ως πολίτες; Στο δικό τους προσωπικό μέλλον πόσες επιλογές έχουν; Ειδικά αφότου εμφανίζεται η βία κατά της εδαφικής ακεραιότητας και της πολιτικής ανεξαρτησίας των κρατών τους και η επέμβαση στις εσωτερικές τους υποθέσεις.
Η πατρίδα τους γίνεται άθυρμα μεγάλων και μικρότερων παικτών στη στρατιωτική σκακιέρα, υποδουλώνεται, την εκμεταλλεύονται, ενίοτε τη διαλύουν. Οι ίδιες οι χώρες που συγκροτούν τους διεθνείς οργανισμούς στο όνομα του κοινού καλού καταρρίπτουν τις αξίες τους, διαμάχονται μεταξύ τους, παραβαίνουν τις κοινές αποφάσεις. Εξωτερικά, διασπείρουν τις συγκρούσεις, υποβοηθούν ανεξέλεγκτες ένοπλες δυνάμεις, ενδεχόμενους ανυπόληπτους «συμμάχους» και ιδιοτελείς «παίκτες» στη διεθνή σκακιέρα, κάνουν ανειλικρινείς διαλόγους και ευάλωτες συμφωνίες για πρόσκαιρες ισορροπίες, κι αυτή είναι μια συνήθης συμμετοχή στις πολιτικές και κοινωνικές διαδικασίες της υφηλίου, έστω στο παρασκήνιο.
Το πολύφερνο πλάνο της Ευρωπαϊκής τοποθέτησης μπροστά στο διαβλεπόμενο γεγονός της μαζικής εισροής προσφύγων και μεταναστών, η μετεγκατάσταση, όπως προαναφέρθηκε είχε όρους δικαιοσύνης, αναλογικότητας και τάξης, όπως αρμόζει στη διεθνή θεσπισμένη νομιμότητα. Αυτό μπροστά στην οξεία πραγματικότητα αποδείχθηκε μαξιλάρι επανάπαυσης και αβελτηρίας. Το σχέδιο σχεδόν μονομιάς εγκαταλείφθηκε, τουλάχιστον στην πλειοψηφία της ανταπόκρισης των ευρωπαϊκών χωρών και στην πλήρη του έννοια. Οι ευρωπαϊκές χώρες είτε το αγνοούν, είτε το σαμποτάρουν με συνεχείς καθυστερήσεις και προβολή επί μέρους νέων προϋποθέσεων, είτε αντιτίθενται υιοθετώντας μεγάλο μέρος της ακροδεξιάς ρητορικής για λόγους εσωτερικής πολιτικής.
Έως τώρα, κυρίως οι χώρες του ευρωπαϊκού νότου, παράλληλα με το βάρος της τεράστιας οικονομικής δυσπραγίας, φαίνεται να δείχνουν άμεση γενναιοδωρία και ανθρωπισμό, αυτοπροσκαλούνται στην αλληλεγγύη και κάνουν πράξη τις αρχές του διεθνούς δικαίου σε επίπεδα ατόμων και χωρών μελών. Αντίθετα, οι ανέντιμες και ανήθικες ενέργειες της πλειοψηφίας των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών, και ειδικά μερικών από τις ισχυρότερες οικονομίες του κόσμου, οδηγούν το πρόβλημα να βαίνει σε φαύλο κύκλο και οι κίνδυνοι του αντί να προληφθούν να εμφανίζονται ως αυτοεκπληρούμενες προφητείες.
Στις καθυστερήσεις που συχνά σημειώνονται στις αποφάσεις ορισμένων χωρών το αποτέλεσμα είναι να αλλάζει η ατζέντα πολιτικής και να ενσωματώνονται ακροδεξιές τοποθετήσεις, που νωρίτερα θεωρούνταν μη συζητήσιμες έως και απαράδεκτες. Αποφασίστηκαν κυρίαρχα οι επαναπροωθήσεις που παλιότερα θεωρούνταν μη επιλέξιμη πρόταση, ενώ τώρα είναι η σημαία στις τρέχουσες αποφάσεις, την ίδια στιγμή που οι αρχικές ομόφωνες δεσμεύσεις συνεργασίας και αλληλεγγύης με βάση τις διεθνείς διακηρύξεις για τα κράτη και τα ανθρωπιστικά ζητήματα ρίχνονται στο καλάθι των αχρήστων και χωρίς καμία κύρωση ή επίπτωση.
Έχει πολύ γρήγορα αναληφθεί η αναβάθμιση του στρατιωτικού πλέον μηχανισμού ασφαλείας. Αναπτύσσεται πχ ταχύτατα σύστημα ταυτοποίησης που ενώ παλαιότερα προτείνονταν μόνο για πληθυσμούς τρίτων χωρών τώρα θα περιλαμβάνει και τους πολίτες της ΕΕ. Επίσης, ως άλλο μέσο αναχαίτισης της εισόδου προσφύγων και μεταναστών στην ΕΕ δημιουργούνται καταυλισμοί-στρατόπεδα. Αρχικά θεωρούμενα πως θα έχουν το ρόλο της φιλοξενίας έως την νομική εξέταση των περιπτώσεων και τη διαλογή, τώρα όπως φαίνεται μέχρι νεωτέρας απόφασης. Με αυτή τη ρευστή και άγνωστη προοπτική κατασκευάζονται ακροδεξιές ερμηνείες που επηρεάζουν τον ανασφαλή ντόπιο πληθυσμό και την γενική πολιτική.
Υπάρχει τρόπος να αποτρέψεις το κύμα των ανθρώπων που αποζητάει επιβίωση και ελπίδα; Είναι σίγουρο ότι οι φράχτες το μόνο που θα φέρουν είναι μία εναλλακτική διέλευση, ένα άλλο δρόμο, θα οδηγήσουν σε περισσότερους πνιγμούς όχι όμως σε διακοπή, θα μεταφέρουν ίσως πχ το κρίσιμο σημείο στο Ιόνιο, προς την άλλη θύρα προς τη Δύση, και ό,τι άλλο μπορεί να γίνει, αλλά δεν θα αναστείλουν το παλιρροϊκό πραγματικό γεγονός. Έχουν νόημα και νομιμοποίηση οι αποφάσεις για το κλείσιμο των συνόρων; Ή μεγεθύνει την κρίση, δημιουργεί την ανθρωπιστική καταστροφή, αυξάνει την πίεση οδηγώντας σε σημείο έκρηξης; Κι ας μην πάμε στο θέμα του ποιος έθεσε κάποια θεμελιακά λιθαράκια της κρίσης στη μέση ανατολή, ποιοι συνέργησαν και ποιοι ωφελούνταν με συμφέροντα πρόσκαιρης τακτικής από τις επεμβάσεις «δημοκρατικοποίησης» στις περιφερειακές της Ευρώπης χώρες, ποιοί είναι οι υπαίτιοι.
Εδώ που βρισκόμαστε, το κοινωνικό κράτος της κάθε χώρας, μαζί με την εξωτερική πολιτική, θα όφειλε να κάνει δουλειά για την συνύπαρξη και την τακτοποίηση. Δεν είναι εύκολο πράγμα η οργανωμένη εξυπηρέτηση της διέλευσης, η αποδοχή και η καταγραφή πλήθους ανθρώπων συχνά με ελλιπή ή μη διασταυρούμενα στοιχεία, με άμεσες ανάγκες επιβίωσης και εξαντλημένες αντοχές. Επειδή όμως είναι αυτό που αναπότρεπτα θα γίνει, προς όφελος τελικά και της ίδιας της ηλικιωμένης Ευρώπης, είναι εκ των ουκ άνευ το να γίνει άμεσα, να δοκιμαστεί και να προσαρμοστεί στις διαφοροποιημένες ανάγκες των χωρών ή των χρονικών στιγμών. Είναι απαραίτητη η συστηματικοποίηση της καταγραφής και της πληροφόρησης αρχών και φορέων και για άμεση χρήση των υπηρεσιών και των κυβερνήσεων, αλλά και για μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.
Είναι επιβουλή το να επιθυμούν να επιζήσουν εξαντλημένοι άνθρωποι σε μια ασφαλέστερη χώρα, όπως ορισμένοι το παρουσιάζουν συνωμοσιολογικά και ξενοφοβικά; Δεν χρειάζεται απάντηση στο φασισμό. Χρειάζεται μόνο καθαρή αντίληψη των αναγκών και απαραίτητες ρυθμίσεις. Και σίγουρα η επιβουλή δεν βρίσκεται εκεί.
Και η Ευρώπη όμως οφείλει να ανταποκριθεί δίκαια, με αντικειμενικό υπολογισμό των αντοχών των χωρών, ειδικά της Ελλάδας, που έχει περιέλθει στη δυσκολότερη θέση με πιέσεις από παντού και με οριακότητα των πόρων της. Ας γίνουν όμως τα βήματα κι ας παρθούν νέες σταθερές και ξεκάθαρες αποφάσεις, που να αντιστοιχούν στους διεθνείς κανόνες και επιτέλους να εφαρμόζονται, στρατηγικά και ουσιαστικά (ανθρωπιστικά).
Το κλείσιμο των συνόρων όμως, οι προθέσεις για περιορισμό των ορίων της Σένγκεν, με θρασύ και προκλητικό τρόπο από ορισμένες χώρες αντίθετα στις Ευρωπαϊκές συμφωνίες και ακριβώς την επαύριο από αυτές, αυτόβουλα και μονομερώς, δεν συμβάλλει στην ασφυξία για τη χώρα και την συνακόλουθη πολιτική, οικονομική και κοινωνική διάλυση; Και θυσιάζοντας την Ελλάδα, δεν αντιλαμβάνονται ότι θα αυτοθυσιαστούν, βρισκόμενοι έξω από την Ευρωπαϊκή ιδέα της ελευθερίας της κίνησης, την ιδέα μιας πολιτικής δομής με τη στοιχειώδη ενότητα όλων;
Η Ευρώπη θα έπρεπε να προστατεύει τα ακρότερα σύνορά της σε κάθε περίσταση ώστε να διαφυλάττεται η υγεία και η ευρυθμία του εσωτερικού της, καθότι τίποτα δεν μένει απομονωμένο τελικά από τον περίγυρο. Ανέχεται όμως μονομερείς ενέργειες ευθέως ενάντια στα πιο επιφορτισμένα με όλων των ειδών τα βάρη μέλη της. Φυσικά η εθνική κυριαρχία είναι μέρος των διεθνών αρχών και διακηρύξεων. Αναρωτιέται κανείς: δεν διανοούνται την αποσταθεροποίηση; Κι αν είναι έτσι ποιος θα κερδίσει από μία καταστροφή, μια δομική διάλυση με συνέπειες ντόμινο;
Τα σύνορα τα ελέγχουμε όχι όταν τα σφραγίζουμε (γιατί αντίκειται στους όρους της δημοκρατίας και του ευνομούμενου φιλελεύθερου κράτους) αλλά όταν ρυθμίζουμε με ευταξία και αποτελεσματικότητα τη λειτουργία τους. Αλλά και με ανθρωπιά. Σε περιπτώσεις περιφερειακής κρίσης η λειτουργία των συνόρων από τις διεθνείς αρχές περιλαμβάνει την αποδοχή (σήμερα κυρίως τη διάσωση) των ανθρώπων και σε επόμενο βήμα την ταυτοποίηση και τακτοποίησή τους με βάση την νομιμότητα .
Δεν είναι αναγκαίο να είμαστε εντελώς αυτόνομοι σε αυτό. Συμμετέχουμε στους υπερεθνικούς οργανισμούς και μπορούμε να δεχτούμε τη συμβολή τους. Θα πρέπει να προστατεύονται τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας στην ολότητά της, αποτελεσματικά και με ισομέρεια. Και να εκτελείται απρόσκοπτα το έργο της διέλευσης από τη χώρα μας όπως είναι ο αντικειμενικός σκοπός της τεράστιας πλειοψηφίας των προσφύγων και μεταναστών, και η προσωρινή φιλοξενία όσων αναγκάζονται να περιμένουν.
Η συνεννόηση με την Τουρκία είναι απαραίτητη προϋπόθεση, κι όχι βέβαια διμερώς αλλά ως μέλος η χώρα μας της ΕΕ και εφαρμόζοντας ένα ευρύτερο σχέδιο συνεργασίας. Είναι αναγνωρίσιμη η δυσκολία της γείτονος χώρας ήδη μέχρι τώρα με το προσφυγικό ζήτημα, ούσα στη συνοριογραμμή με τις εμπόλεμες περιοχές, και ο βαθμός που χειρίστηκε σωστά ή έντιμα την φιλοξενία προσφύγων. Η Τουρκία έχει υποβοηθηθεί για να ανταπεξέλθει, αντιμετωπίζεται έτσι κι αλλιώς με αρκετή εύνοια από την ευρωπαϊκή ηγεσία, και οφείλει να εφαρμόσει τις διεθνείς αποφάσεις. Η σημερινή φάση των γεγονότων μας υποχρεώνει στη ρύθμιση όλων των παραμέτρων της διέλευσης στον βαλκανικό δρόμο, από την αρχή ως το τέρμα του, με ρεαλιστικό τρόπο και καλή θέληση. Η κεντρική διαχείριση θα αποτρέψει τα παράνομα κυκλώματα των διακινητών και των «εμπόρων των συνόρων» που λυμαίνονται τις προσφυγικές ανάγκες και δρουν εγκληματικά σε όλη τη διάρκεια του ταξιδιού επιβίωσης των απελπισμένων.
Είναι προφανές ότι η επέλαση του προσφυγικού-μεταναστευτικού κατήργησε όπως λέγεται τα προσχήματα της διεθνούς και ακόμα περισσότερο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η Ελλάδα ήδη ζούσε την απομόνωση και ενοχοποίηση με την οικονομική κρίση, και με την είσοδο των προσφυγικών πληθυσμών από τη μέση ανατολή αισθάνθηκε καθαρά και το ανάδελφο. Από την άλλη, η στάση ορισμένων Ευρωπαίων ηγετών αλλά και επικεφαλής διεθνών οργανισμών δεν δείχνει μόνο αδιαφορία και ιδιοτέλεια, μια προσπάθεια να απορριφθεί το πρόβλημα στον πιο πρόσφορο αποδέκτη. Δείχνει και πανικό, βεβιασμένες και νευρικές αντιδράσεις, ανεπάρκεια για την αντιμετώπιση των αποτελεσμάτων των ίδιων των πράξεών τους. Και αυτή είναι μια εξίσου επικίνδυνη στάση, γιατί δημιουργεί αδιαφανείς, παρασκηνιακές και ανεξέλεγκτες κινήσεις.
Δεν υπάρχει σήμερα όμως άλλο υλικό για να έχει υπόσταση η παγκόσμια κοινωνία και να επιτρέψει τη συνέχιση της επιβίωσης των λαών, είτε των διωκόμενων, είτε των πλασματικά ευημερούντων και παραπλανημένων για πολλά θέματα, είτε των πτωχευμένων, παρά η ψύχραιμη συνεννόηση και η ορθολογική στάση που θα βλέπει και στον μακρύτερο ορίζοντα των εξελίξεων. Και επιβάλλεται να γίνει πολύ γρήγορα. Η από κοινού δράση, οι εθνικές συνεννοήσεις σοβαρότητας και ευθύνης, ώστε να χτιστεί ένα έδαφος εμπιστοσύνης, βασισμένες σε νέες γενικές αποφάσεις, δεσμευτικές και με κυρώσεις για τα μέλη που δεν συμμορφώνονται. Ειδικά για το δικό μας περιβάλλον, είναι απόλυτη ανάγκη η εξεύρεση μίας νέας ευρωπαϊκής αφήγησης, ένα νέο περιεχόμενο στο ευρωπαϊκό πεπρωμένο και στην έννοια της κοινότητας – και το αν υφίσταται αυτή πραγματικά.
* Η Έφη Γιακουβάκη είναι κοινωνιολόγος και αντιπρόεδρος της Fair Planet.
