Η φωτογραφική «έρευνα πεδίου» «Τ(ρ)όποι λατρείας» του Τ. Βρεττού
που παρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη:
Έχει περάσει ενάμισης μήνας από τη λήξη και της παράτασης της έκθεσης της εξαιρετικής φωτογραφικής έρευνας που παρουσίασε ο Τάσος Βρεττός στο Μουσείο Μπενάκη με τίτλο «Τ(ρ)όποι λατρείας» (20/11/2015 – 31/01/2016) αλλά η ανάμνηση της ζωηρής οπτικής και ηχητικής πολυχρωμίας εύκολα με ακολουθεί ακόμη. Ήταν πολύ έντονη η εντύπωση της καδραρισμένης παρείσφρησης στους λατρευτικούς χώρους ποικίλων εθνοτήτων που ζουν στην Αττική και των διαφόρων θρησκειών τους (βουδιστικών, μουσουλμανικών, ινδουιστικών, χριστιανικών άλλων δογμάτων, που εύκολα με παρέσυρε στους διαδρόμους που αναπτυσσόταν, ακολουθώντας την ίδια στιγμή τον ταυτόσημο μουσικό μίτο.
Τα νοικιασμένα υπόγεια στην Κυψέλη που έχουν μετατραπεί σε στοιχειώδεις λατρευτικούς χώρους, τα κτήρια στην οδό Αιόλου, τα τζαμιά σε γκαράζ στο Μαραθώνα, σε πολυκατοικίες στον Κεραμεικό, στην Κολιάτσου, στη Λ. Αλεξάνδρας, στην Ομόνοια, οι αυτοσχέδιοι ναοί Προτεσταντών ή Πεντηκοστιανών Ευαγγελιστών, τα Πολιτιστικά κέντρα δωρεές από άραβες πλούσιους στο Νέο Ψυχικό, ή οι χώροι όπου εναλλάσσονται διαφορετικές θρησκείες με ημερήσιο πρόγραμμα, είναι μέρη που εκτελούν χρέη τόπων λατρείας για τις πολλές θρησκευτικές κοινότητες που διαβιούν χρόνια τώρα στην ελληνική πρωτεύουσα και στα περίχωρα, όπου μεταναστευτικοί πληθυσμοί έχουν στήσει τη δική τους ζωή και διεκδικούν τον περιφερειακό τους χώρο.
Οι εθνικές κοινότητες συνεργάστηκαν, δειλά ή πιο έκδηλα, με το φωτογραφικό φακό και εξέθεσαν τα ελάχιστα που μπόρεσαν να μεταφέρουν από την πατρίδα τους, που όμως αποδίδουν τα μέγιστα με τις συναισθηματικές τους συνδηλώσεις. Αυτά που τους δίνουν τη δυνατότητα να συναντώνται, να εκφράζονται, να παρηγορούνται, να αποκτούν αυτοπεποίθηση και να συνέχονται. Αιθίοπες, Ιρακινοί, Σύριοι, Νιγηριανοί, Ινδοί, Πακιστανοί, Αιγύπτιοι, Φιλιππινέζοι, Σενεγαλέζοι, Σριλανκέζοι προσεύχονται, τραγουδούν, ακούν το κήρυγμα των ιεροδιδασκάλων, αναγιγνώσκουν τα ιερά βιβλία, παντρεύονται, εκτελούν τα μυστήρια ή τις τελετουργίες τους της δικής τους παράδοσης, παράλληλα με την ιστορική ζωή της δικής μας πατρίδας.
Οι εικόνες είναι συγκλονιστικής δύναμης και ομορφιάς, με την απόδοση των εθίμων και της κατάνυξης, με χαρακτηριστική την θεατρικότητα στις τελετουργίες, είτε λιτές είτε πληθωρικές, που αποδίδεται και στην πρόσληψη του φωτογραφικού φακού. Με μια προτίμηση στα έντονα και πλακάτα χρώματα, συχνά ανάκατα μεταξύ τους, σαν μωσαϊκό, γεγονός που οπτικοποιεί την λαϊκότητα και την ενεργή ζωή. Με κινήσεις και συμπεριφορές πότε ντροπαλές και σεβαστικές, πότε παθιασμένες και έντονα συγκινησιακές ή και εκστατικές οι πιστοί των δογμάτων εμψυχώνουν τους λατρευτικούς χώρους. Οι ίδιοι, και οι ιερείς, αποδέχτηκαν την παρουσία του ερευνητή επισκέπτη στους ναούς τους, ευγενικά συνεργάστηκαν μαζί του, του υπέδειξαν τις κατάλληλες ώρες και ημέρες για τη φωτογράφηση και εκείνος τους τίμησε με το σεβασμό του και την ειλικρινή του εργασία.
Εξίσου λειτουργούσε όμως και η απεύθυνση της έκθεσης και στην άλλη αίσθηση εκτός της οπτικής, με την ιδιαίτερη μουσική των λαών και των εκκλησιών τους που σε ακολουθούσε στην περιήγηση και σε προσκαλούσε στο περιβάλλον του λατρευτικού χώρου. Στη μουσική έπειτα μπορούσες να επιμείνεις, σε μία ηχητική εγκατάσταση με ακουστικά, και να επιλέξεις τι θα ακούσεις ξανά από τα υμνητικά τραγούδια, άλλα πιο ψιθυριστά, ή με τέχνη ψαλτική, άλλα με ήχο σπιρίτσουαλ και χωρωδία, αλλά τα περισσότερα με έναν περίεργο τρόπο κοντά σε δικά μας εκκλησιαστικά ακούσματα. Ο μουσικός Μιχάλης Καλκάνης ήταν που, εκτός από την καταγραφή των ήχων στους χώρους λατρείας, έκανε και επιπλέον επεξεργασία τους, που έδενε ακόμη πιο ολοκληρωμένα και με τρόπο λίγο πιο προσφιλή στα δυτικότροπα ακούσματα τις επιμέρους υμνωδίες, με σύνθεση παραδοσιακών οργάνων αλλά και ηλεκτρικών.
Ιδιαίτερα ευχάριστη εντύπωση μου έκανε ότι περιδιάβαινα την έκθεση ταυτόχρονα με έναν έλληνα ιερέα και την έφηβη κόρη του, που με πολύ ενδιαφέρον μελετούσαν τις οπτικές πληροφορίες που δίνονταν, σε συνδυασμό με τα επεξηγηματικά κείμενα και λεζάντες, και επιζητούσαν επιπλέον υλικό στα σχετικά άλμπουμ και φυλλάδια. Ο ιερέας παρατηρούσε προσεκτικά τις εικονιζόμενες λατρευτικές πράξεις και σύμβολα και είκαζε ή εξηγούσε το νόημά τους, το τόσο πανανθρώπινο συχνά. Η νεαρή κοπέλα φάνηκε να ενθουσιάζεται ιδιαίτερα από τη μουσική, αν κρίνω από τις ρυθμικές αντιδράσεις της στην ηχητική εγκατάσταση όπου παρέμεινε πολλή ώρα φορώντας τα ακουστικά. Φαινόταν ότι απολαμβάνει.
Η έκθεση έκανε μεγάλη επιτυχία, συζητήθηκε σε εκπομπές και στην ειδησεογραφία για την πρωτοτυπία της και την θετική της ματιά. Και σίγουρα για το αισθητικό αποτέλεσμα στην φωτογραφική απεικόνιση αλλά και στην μουσική επένδυση. Η άλλη μεγάλη συμβολή του έργου είναι η κοινωνική και πολιτική του τοποθέτηση στη σημερινή πολυπολιτισμική πραγματικότητα. Συναντώντας κανείς στην έκθεση αυτή το μεγάλο εύρος των λατρευτικών κοινοτήτων που διαβιούν μαζί με εμάς την ίδια καθημερινότητα ξεχνάει τις διαφορές και αρχίζει να βρίσκει τις ομοιότητες και τις συνάφειες με το θρησκευτικό βίωμα του εαυτού του ή του λαού του.
Αθήνα, 17 Μαρτίου 2016
από την Έφη Γιακουβάκη,
κοινωνιολόγος και αντιπρόεδρος της Fair Planet
